ಗ್ರಂಥರತ್ನಮಾಲಾ

ಶ್ರೀ ವಾಮನಪುರಾಣಂ – ವಾಮನವತಾರವೆಂಬ ಮೂರನೆಯ ಸಂಪುಟ

ಆರಂಭಿಕ ಪುಟ ಅನುವಾದಕರು: ಶ್ರೀ ಸಂಕೀಘಟ್ಟಂ ವೆಂಕಟಾಚಾರ್ಯ

ವಿಷಯಾನುಕ್ರಮಣಿಕೆ

ಅವತರಣಿಕೆ
ಅರವತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಂಧಕನು ಸೇನೆಯೊಡನೆ ಮಂದರಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಬಂದುದು. ಅಲ್ಲಿ ಶಂಕರನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ನಂದಿಯು ಗಣಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಆಹ್ವಾನ ಮಾಡಿದುದು. ಆ ಗಣಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಾಪಾಶುಪತರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಶಂಕರನು ತೋರಿಸಿದ ಆದರ. ಭೇದಬುದ್ಧಿಯಿಂದ ಇದ್ದ ಇತರರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಅನಾದರ. ಇವುಗಳ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಭೇದಬುದ್ಧಿ ಇಲ್ಲದೆ, ಹರಿಹರರಿಗೆ ಅಭೇದವೇ ಇದೆಯೆಂಬ ಉಪದೇಶ, ಅನಂತರ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಸತ್ಕರಿಸಿದ ಶಂಕರನ ಯುದ್ಧ ಸನ್ನಾಹ.
ಅರವತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಂಧಕನೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಹೂಡಲು ಗಣಪತಿಯು, ಶಂಕರನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲು, ಶಂಕರನೂ ದೇವಿಯ ಅನುಮತಿಯಿಂದ, ತಾನೂ ಅಲಂಕೃತನಾಗಿ ಶಿವೆಯೊಡನೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೊರಡುವುದು, ಮತ್ತು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಜಾಗರೂಕತೆಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಬೇಕೆಂದು ಹೇಳಿ ಶುಭಶಕುನಗಳಿಂದ ಸಂತುಷ್ಟನಾದುದು. ಇಂದ್ರಾದಿಗಳೂ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಾಗಿ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವಾಗಲೇ ಪರಾಜಿತವಾದ ದಾನವಸೈನ್ಯವು ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತವಾದುದು.
ಅರವತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಂಧಕನು ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತನಾಗಿ ವಿಜಯೋಪಾಯವನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲು ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯನೂ ಸಂಜೀವಿನೀ ಮಂತ್ರದ ಆವರ್ತಿಯಿಂದ ದೈತ್ಯರನ್ನು ಬದುಕಿಸಿದುದು. ನಂದಿಯಿಂದ ಈ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ತಿಳಿದ ಶಂಕರನು ಶುಕ್ರನನ್ನು ಕರೆತರಿಸಿ ಅವನನ್ನು ನುಂಗಿದುದು. ಶಂಕರನ ಜಠರವನ್ನು ಸೇರಿದ ಶುಕ್ರನಸ್ತುತಿ, ಪ್ರಸನ್ನವಾದ ಶಂಕರನಿಂದ ಪುನಃ ಅವನ ಬಿಡುಗಡೆ, ಶುಕ್ರನ ಆಗಮನಾನಂತರ ಘೋರವಾದ ದೈತ್ಯದಾನವ ಯುದ್ಧ. ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ಬದುಕಿ ಎದ್ದ ದೇವತೆಗಳ ಮಹಾ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ದಾನವರಿಗೆ ಉಂಟಾದ ಪರಾಭವ. ಅನಂತರ, ಕಪಟೋಪಾಯದಿಂದ ವಿಜಯಗಳಿಸಲು ಹರನ ವೇಷದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಅಂಧಕನು ನಂದಿಯ ವೇಷದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಸುಂದನೊಡನೆ ಮಂದರಕ್ಕೆ ಬಂದು ಮನೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಪಾರ್ವತಿಯನ್ನು ವಂಚಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನ ಪಟ್ಟುದುದು ಅದರಿಂದಲೂ ಮನೋರಥಸಿದ್ಧಿ ಇಲ್ಲದೆ ಅಂಧಕನು ಹಿಂದೆ ಬಂದ ನಂತರ ಪುನಃ ಮಹಾಯುದ್ಧ. ಹರಿ, ಇಂದ್ರ ಮೊದಲಾದ ದೇವತೋತ್ರಮರೂ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದುದು. ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಮಾತಲಿ ಎಂಬ ಸಾರಥಿಯು ಲಭಿಸಿದುದು. ಜಂಭನವಧ, ವಿಷ್ಣುವಿನಿಂದ ಕುಜಂಭನವಧ, ದೇವತೆಗಳ ವಿಜಯದಿಂದ ಸಂತುಷ್ಟರಾದ ಇಂದ್ರಾದಿಗಳು ಶಂಕರನಲ್ಲಿ ಬಂದು ಸೇರಿದುದು.
ಎಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೈತ್ಯಬಲವೆಲ್ಲವೂ ಭಗ್ನವಾದ ನಂತರ ಇಂದ್ರನ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ ವಚನದಿಂದ ಅಂಧಕನ ಯುದ್ಧಾವತರಣ, ಏಕಾಕಿಯಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆನಿಂತ ಅಂಧಕನೊಡನೆ ಹರನೂ ಏಕಾಕಿಯಾಗಿ ನಿಂತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದುದು. ಅಂಧಕನ ಮೇಲೆ ಹರನು ಮಾಡಿದ ಶೂಲಾಯುಧ ಪ್ರಯೋಗ ಅಂಧಕನ ಗದಾಪ್ರಹಾರದಿಂದ ಹರನ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಉಂಟಾದ ರಕ್ತಧಾರೆಯಿಂದ ಭೈರವರ ಉತ್ಪತ್ತಿ. ಹರನ ಬೆವರಿನಿಂದ ಚರ್ಚಿಕಾ ಮತ್ತು ಕುಜರ ಉತ್ಪತ್ತಿ. ಶೂಲಾಯುಧದಲ್ಲಿ ಛತ್ರಿಯಂತೆ ಮೇಲೆಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯಲ್ಪಟ್ಟ ಅಂಧಕ ದೇಹವನ್ನು ಹರನು ನೇತ್ರಾಗ್ನಿಯಿಂದ ಒಣಗಿಸಿದುದು. ಜ್ಞಾನಹೊಂದಿದ ಅಂಧಕನಿಂದ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟ ಹರನ ಸ್ತುತಿ ಮತ್ತು ಅವನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಶಂಕರನ ಅನುಗ್ರಹವಚನ, ಭೃಂಗಿಯೆಂಬ ಭಕ್ತನಾದ ಅವನೊಡನೆ ಶಂಕರನು ಮಂದರಕ್ಕೆ ಬಂದು ಪಾರ್ವತಿಯೊಡನೆ ಇವನ ವಿಚಾರವನ್ನು ಹೇಳಿದುದು. ಪಾರ್ವತಿಯನ್ನು ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ನಿಂತು ಸ್ತೋತ್ರಮಾಡಿದ ಅಂಧಕನಿಗೆ ಅವಳಿಂದಲೂ ಅನುಗ್ರಹ ಲಾಭ, ಭೃಂಗಿ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಿಂದ ಗಣಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿ ಅಂಧಕನು ಹರಭಕ್ತನಾದುದು.
ಎಪ್ಪತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೇವತೆಗಳಿಂದ ಪರಾಜಯಹೊಂದಿ ಪಾತಾಲಕ್ಕೆ ಓಡಿಹೋದ ದೈತ್ಯರಲ್ಲಿ ಮಯ, ತಾರ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ಶಂಕರನ ಆಜ್ಞೆಯಿಂದ ಇಂದ್ರನು ಮಲಯಪರ್ವರತಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ನಾಶಮಾಡಿದುದು. ದಿತಿಯ ಗರ್ಭವನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸಿದುದರಿಂದ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಗೋತ್ರ ಭಿತ್‍ ಎಂಬ ನಾಮಧೇಯವು ಉಂಟಾದುದು.
ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದಿತಿಯ ಗರ್ಭವು ಮರುತ್ತುಗಳಾದುವೆಂಬ ಪ್ರಸಂಗದಿಂದ ಸ್ವಾಯಂಭುವಮನ್ವಂತರದಿಂದ ಚಾಕ್ಷುಷಮನ್ವಂತರದವರಿಗೂ ಉತ್ಪನ್ನರಾದ ಮರುತ್ತುಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಎಪ್ಪತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಂಧಕನ ತರುವಾಯ ಬಲಿಯ ರಾಜ್ಯಭಾರ ದೇವತೆಗಳ ಅಪಕಾರದಿಂದ ಕ್ರುದ್ಧನಾದ ಬಲಿಯ ಯುದ್ಧವ್ಯಾಪಾರ, ಭಯಂಕರವಾದ ದೇವದಾನವ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವು ಕಾಲನೇಮಿಯನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡಿದ ವಿವರಣೆ.
ಎಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೈತ್ಯದಾನವ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವು ಅಂತರ್ಧಾನಹೊಂದಲು ದುರ್ಬಲರಾದ ದೇವತೆಗಳೂ ದೈತ್ಯರಿಂದ ಪರಾಜಿತರಾಗಿ ಇಂದ್ರಾದಿಗಳೆಲ್ಲರೂ ಸತ್ಯಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಸೇರಿದುದು. ಬಲಿಗೆ ಉಂಟಾದ ಸ್ವರ್ಗಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ. ಪ್ರಹ್ಲಾದನಿಂದ ಬಲಿಗೆ ರಾಜಧರ್ಮದ ಉಪದೇಶ.
ಎಪ್ಪತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಬಲಿಯು ಲೋಕಾಧಿಪತಿಯಾಗಿ ಸ್ವರ್ಗವನ್ನಾಳುತ್ತಿರುವಾಗ ಧರ್ಮಾಭಿವೃದ್ಧಿಯಿಂದ ಕೃತಯುಗದ ಚಿಹ್ನೆಗಳೇ ಹೆಚ್ಚಾಗಲು ತನಗೆ ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲದೆ ಕಲಿಯು ಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ ಮೊರೆಯಿಟ್ಟು ಅಲ್ಲಿಯೂ ಕೃತಕೃತ್ಯನಾಗದೆ ವಿಭೀತಕ ವನಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದುದು. ಇಂದ್ರನ ಜಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯು ಬಲಿಯ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿ ಅವನನ್ನು ಪ್ರಶಂಸಿಸಿ ಬಂದು ಸೇರಿದುದು.
ಎಪ್ಪತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ತನ್ನ ರಾಜ್ಯವೆಲ್ಲವೂ ದಾನವರ ಕೈಸೇರಿದ ನಂತರ ಇಂದ್ರನು ಬ್ರಹ್ಮ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಚತುರ್ಮುಖ ಕಶ್ಯಪರೇ ಮೊದಲಾದವರಲ್ಲಿ ತನಗೆ ಉಂಟಾದ ತೊಂದರೆಯನ್ನು ಹೇಳಿಕ್ಕೊಂಡುದು. ಅವರ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ ದಿತಿಯ ಗರ್ಭಚ್ಛೇದದಿಂದುಂಟಾದ ಭ್ರೂಣ ಹತ್ಯೆಯ ಶಾಂತಿಗಾಗಿ ಇಂದ್ರನು ಹಿಮವತ್ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ನಾರಾಯಣನನ್ನು ಕುರಿತು ತಪಸ್ಸುಮಾಡಿ ಪಾಪನಿವೃತ್ತಿಹೊಂದಿದ ವಿವರಣೆ. ಅನಂತರ ದಿತಿಯ ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದ ಇಂದ್ರನ ಕೋರಿಕೆಯಂತೆ ಆದಿತಿಯು ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತಳಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದುದು. ಮತ್ತು ಅವಳ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಂತೆ ಇಂದ್ರನ ರಾಜ್ಯಲಾಭಕ್ಕಾಗಿ ಬಲಿಯನ್ನೂ ಬಂಧಿಸಲು ಮಹಾವಿಷ್ಣುವು ತಾನೇ ಆದಿತಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದುದು.
ಎಪ್ಪತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಮನನು ದಿತಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವತರಿಸಿದೊಡನೆಯೇ ದೈತ್ಯರಿಗೆ ಉಂಟಾದ ತೇಜೋಹಾನಿಯಿಂದ ಕಾತರಗೊಂಡ ಬಲಿಯು ಪ್ರಹ್ಲಾದನನ್ನು ಕುರಿತು ಕಾರಣವನ್ನು ಕೇಳಿದುದು. ಯೋಗ ಬಲದಿಂದ ವಿಷಯವನ್ನು ಸಾಕಾತ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರಹ್ಲಾದನು ಹೇಳಲಾಗಿ ಕುಪಿತನಾದ ಬಲಿಯು ಹರಿಯನ್ನು ಜರಿದುದು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಹ್ಲಾದನೂ ಬಲಿಗೆ ಶಾಪಕೊಟ್ಟದ್ದು. ಅನಂತರ ಕ್ಷಮೆಬೇಡಿದ ಬಲಿಯ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಿಂದ ಶಾಂತನಾದ ಪ್ರಹ್ಲಾದನು ವಿವೇಕವನ್ನು ಪದೇಶಿಸಿ ಹರಿಯನ್ನೇ ಆಶ್ರಯಿಸಿಕೊಂಡಿರುವಂತೆ ಹೇಳಿ ತಾನೂ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಗೆ ಹೊರಟುದುದು.
ಎಪ್ಪತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಹ್ಲಾದನ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರಾ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆಯೂ ಪರಮಾತ್ಮನು ಧುಂಧುವೆಂಬ ದಾನವನನ್ನು ಬಂಧಿಸಲು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮಾವತಾರವನ್ನು ಹೊಂದದ್ದನೆಂಬ ಉಪಾಖ್ಯಾನ, ಧುಂಧುವಿನ ದಿಗ್ವಿಜಯ ಮತ್ತು ಅವನನ್ನು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನು ಬಂಧಿಸಿದ ರೀತಿ.
ಎಪ್ಪತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಹ್ಲಾದನ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರಾ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ರೂಪಧಾರಿ ಎಂಬ ಹರಿಯ ಸೇವನೆಯಿಂದ ಪ್ರಹ್ಲಾದನು ಈಶ್ವರನಿಗೆ ಸಮಾನರೂಪವನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕವಾಗಿ ಬಂದ ಪುರೂರವನ ಉಪಾಖ್ಯಾನ, (ಸಧರ್ಮನೆಂಬ ವೈಶ್ಯನು ಶ್ರವಣದ್ವಾದಶ್ರೀವ್ರತದ ಆಚರಣೆಯಿಂದ ಅನೇಕ ಜನ್ಮಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿ ಕೊನೆಗೆ ಕುರೂಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿ ರೂಪಧಾರಿಯ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ಸುರೂಪನಾದುದು. ಕೊನೆಗೆ ಅವನೇ ಪುರೂರವನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿದುದು).
ಎಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪುರೂರವನು ರೂಪಧಾರಿಯನ್ನು ನಕ್ಷತ್ರಪುರುಷನ ರೂಪದಿಂದ ಆರಾಧಿಸಿದ ಕ್ರಮ, ನಕ್ಷತ್ರ, ಪುರಷನಿಗೆ ಆಶ್ರಯವಾದ ಪರಮಾತ್ಮನ ಅಂಗೋಪಾಂಗ ವರ್ಣನೆ ಮತ್ತು ಪೂಜಾವಿಧಾನ.
ಎಂಭತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಹ್ಲಾದನ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಅವನು ಸೇವಿಸಿದ ತೀರ್ಥಗಳ ವಿವರಣೆ. ಹರಿಯು ಶೂಲವನ್ನು ಧರಿಸಿ ಜಲೋದ್ಭವನೆಂಬ ದಾನವನನ್ನು ವಧಿಸಿದುದು.
ಎಂಭತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಹರನು ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಚಕ್ರಾಯುಧವನ್ನು ಕೊಟ್ಟನೆಂಬ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀದಾಮನ ವಧವರ್ಣನ, ಧರ್ಮಶೀಲೆಯು ಉಪಮನ್ಯುವಿಗೆ ಹೇಳಿದ ವಿರೂಪಾಕ್ಷನ ಸ್ವರೂಪ.
ಎಂಭತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಹ್ಲಾದನ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಯ ವಿವರಣೆ.
ಎಂಭತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಕೋಟಿತೀರ್ಥವೇ ಮೊದಲಾದ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ವರ್ಣನೆ ಮತ್ತು ಸರ್ವ ಪಾಪನಾಶನ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಹ್ಲಾದನು ಹರಿಯನ್ನುದ್ದೇಶಿಸಿ ಗಜೇಂದ್ರಮೋಕ್ಷಣ ಪಾಪನಾಶನ ಸ್ತುತಿಗಳನ್ನು ಪಠಿಸಿದುದು.
ಎಂಭತ್ತ ಐದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪಾಪಪ್ರಣಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಹ್ಲಾದನು ಪಠಿಸಿದ ಸ್ತೋತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಗಜೇಂದ್ರಮೋಕ್ಷ ಸ್ತೋತ್ರದ ವಿವರಣೆ, ತ್ರಿಕೂಟದರ್ವತದ ವರ್ಣನೆ ಅಲ್ಲಿ ವಿಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಗಜೇಂದ್ರನಿಗೆ ಸರೋವರಕ್ಕೆ ಬಂದಾಗ ಮೊಸಳೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಗ್ರಹಣ, ಇದಕ್ಕಾಗಿ ನಿರ್ವೇದ ಹೊಂದಿದ ಗಜೇಂದ್ರನಿಂದ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟ ಹರಿಯ `ಸ್ತೋತ್ರ, ಪ್ರಸನ್ನನಾದ ಹರಿಯಿಂದ ಗಜೇಂದ್ರನ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಹದ ಶಾಪ ವಿಮೋಚನ ಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ಉಂಟಾದ ಅನುಗ್ರಹ.
ಎಂಭತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ರಾಕ್ಷಸನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾಧಮನ ವೃತ್ತಾಂತ ವಿಷ್ಣುಪಂಜರವೆಂಬ ಮಂತ್ರ ವಿಧಾನದಿಂದ ತಪಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ನಿರತನಾದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನನ್ನು ಭಕ್ಷಿಸಲು ಬಂದ ಆ ರಾಕ್ಷಸನಿಗೆ ವಿಷ್ಣುಪಂಜರದ ಸಬಂಧದಿಂದುಂಟಾದ ಜ್ಞಾನೋದಯ, ಹಾಗೆಯೇ ತನ್ನ ಪಾಪನಾಶಕ್ಕೆ ಉಪಾಯವನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಿದ್ದ ಆ ರಾಕ್ಷಸನಿಂದ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಯಾಗಿದ್ದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಬಾಲಕ ಬಂಧನ. ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಅಗ್ನಿಯ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದುಂಟಾದ ಸಾರಸ್ವತ ಸ್ತೋತ್ರದಿಂದ ಹಾಗೂ ಅದರ ಉಪದೇಶದಿಂದ ರಾಕ್ಷಸನಿಗೆ ಸರ್ವಪಾಪನಾಶವಾಗಿ ಅವನೂ ತಪಸ್ಸಿಗೆ ತೆರಳಿದುದು.
ಎಂಭತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಶಂಕರನಿಂದ ಹೇಳಲ್ಪಟ್ಟ ಪಾಪಪ್ರಶಮನ ಸ್ತೋತ್ರ, ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಕತ್ವಾದಿ ನಿರೂಪಣ.
ಎಂಭತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಎರಡನೆಯ ಪಾಪಶಮನ ಸ್ತೋತ್ರ.
ಎಂಭತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಹ್ಲಾದನು ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಗೆ ಹೊರಟನಂತರ ಬಲಿಯು ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯನೊಡನೆ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಬಂದು ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ದೀಕ್ಷಿತನಾದುದು, ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರ ಆಹ್ವಾನದಿಂದ ಅಲ್ಲಿ ಬಂದ ಅತ್ರೇಯರೇ ಮೊದಲಾದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಪಯೋಷ್ಣೀ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಧರ್ಮಾಶ್ರಮವನ್ನು ಕಂಡು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಪೂಜಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ವಾಮನರೂಪದಿಂದ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವು ದಿತಿಯ ಗರ್ಭದಿಂದ ಅವತರಿಸಿದುದು, ಅವನನ್ನು ಕುರಿತು ಚತುರ್ಮುಖನು ಮಾಡಿದ ಸೋತ್ರ, ಭಗವಂತನ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ ಭರದ್ವಾಜನು ವಾಮನನಿಗೆ ಉಪನಯ ನಾದಿಗಳನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿದುದು, ಆ ಭರದ್ವಾಜನ ಕೋರಿಕೆಯಂತೆ ಭಗವಂತನು ತನ್ನ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಹೇಳಿ ಬಲಿಯ ಯಜ್ಞಶಾಲೆಗೆ ಗಮನೋನ್ಮುಖನಾದುದು.
ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಹಿಂದಿನ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವ ಕ್ರಮದಂತೆ ಭಗವಂತನು ಸರ್ವತೀರ್ಥಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಆಯಾಯ ದೇವತಾದಿರೂಪದಿಂದ ಇರುತ್ತಾನೆಂಬ ಸರ್ವವ್ಯಾಪ್ತಿಯ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ವಿವರಣೆ.
ತೊಂಭತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಮನನು ಬಲಿಯ ಯಜ್ಞಶಾಲೆಗೆ ಬಂದುದು, ಅವನು ಬರುವಾಗ ಆದ ಭೂಕಂಪದಿಂದ ಭಯಪಟ್ಟ ಬಲಿಯು ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯನನ್ನು ಕುರಿತು ಪ್ರಶ್ನೆ ಮಾಡಿದುದು, ಶುಕ್ರನ ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಹರಿಯಲ್ಲಿ ಉಂಟಾಗಿರುವ, ಅಪರಾಧದ ಶಾಂತಿಗಾಗಿ ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯನ ಉಪಾಯೋಪದೇಶ, ಅದನ್ನು ಕೇಳಿದ ಬಲಿಯು ತನಗೆ ಉಂಟಾಗಿರುವ ದಾನೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ಶುಕ್ರನ ಉಪದೇಶಕ್ಕೆ ಸಮ್ಮತಿಸದೆ ಪೂರ್ವಾಭ್ಯಾಸದಿಂದ ತನಗೂ ಉಂಟಾಗಿರುವ ದಾನೋತ್ಸಹಕ್ಕೆ ನಿದರ್ಶನವಾಗಿ ಮಲಯದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಕೋಶಕಾರಸುತನ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ನಿದರ್ಶನಕ್ಕಾಗಿ ಹೇಳಿದುದು, ದಿವಾಕರ ಮತ್ತು ನಿಶಾಕರರೆಂಬ ಕೋಶಕಾರಸುತರ ವೃತ್ತಾಂತ.
ತೊಂಭತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಈ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾಗಿ ವಾಮನನು ಬಲಿಯ ಯಜ್ಞಶಾಲೆಗೆ ಬರಲು ಬಲಿಯ ಸತ್ಕಾರ, ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ ವಾಮನನು ಮೂರು ಹೆಜ್ಜೆಯ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಯಾಚಿಸಿದುದು, ಬಲಿಯು ಆಶ್ಚರ್ಯದಿಂದ ಬಹಳ ಸಂಕೋಚದಿಂದಲೂ ವಾಮನಿಗೆ ಆ ಮೂರು ಹೆಜ್ಜೆಯ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ದಾನಮಾಡಿದುದು, ಒಡನೆಯೇ ಮಹಾರೂಪವನ್ನು ಹೊಂದಿದ ವಾಮನನು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮ ರೂಪದಿಂದ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಪಂಚವನ್ನೂ ಎರಡೇ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಅಳೆದು ಉಳಿದ ಒಂದು ಹೆಜ್ಜೆಗಾಗಿ ಬಲಿಯನ್ನು ಋಣಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಬಂಧಿಸಿದುದು ಬಲಿಪುತ್ರನಾದ ಬಾಣ ಮತ್ತು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮ ಮೂರ್ತಿಯ ಸಂವಾದ ಅದಕ್ಕೆ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನ ಪ್ರತ್ಯುತ್ತರ, ಮೂರು ಲೋಕವನ್ನೂ ಹೊಂದ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನಿಂದ ಪತ್ನೀ ಸಹಿತನಾದ ಬಲಿಯು ಸುತಲವೆಂಬ ಪಾತಾಲಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಸೇರಿದುದು ಆ ಬಲಿಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಭಗವಂತನ ಶುಭಾಶಂಸನ.
ತೊಂಭತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಚತುರ್ಮುಖಬ್ರಹ್ಮನು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನ ಈ ಲೀಲೆಯನ್ನು ನೋಡಿ ಅವನನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿ ಮಾಡಿದ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಸ್ತೋತ್ರ, ಬ್ರಹ್ಮನ ಕೋರಿಕೆಯಂತೆ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನು ತನ್ನ ವಿಶ್ವವ್ಯಾಪಿಯಾದ ರೂಪವನ್ನು ತೋರಿಸಿದುದು, ಇಂದ್ರನಿಂದಲೂ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಆರಾಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಆ ವಾಮನಮೂರ್ತಿಯು ಸತ್ಯಲೋಕದಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮನ ಕೋರಿಕೆಯಂತೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಸಾನ್ನಿಧ್ಯ ಹೊಂದಿದುದು.
ತೊಂಭತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭಗವಂತನ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ ಸುತಲದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವ ಬಲಿಯು ದಾನವರೊಡನೆ ಸುಖದಿಂದಿರುವಾಗ ಅಲ್ಲಿಗೆ ವಿಷ್ಣುಚಕ್ರದ ಆಗಮನ, ಆಗ ಪತ್ನಿಯಾದ ವಿಂಧ್ಯಾವಲಿಯಿಂದ ಸಮಾಧಾನ ಹೊಂದಿದ ಬಲಿಯು ಆ ಚಕ್ರವನ್ನು ಪೂಜಿಸಿ ಸ್ತುತಿಸಿದುದು. ಆದರೂ ದಾನವರ ತೇಜಸ್ಸನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿಕೊಂಡು ಚಕ್ರವು ಹೊರಟುಹೋದನಂತರ ಬಲಿಯು ದುಃಖಿತನಾಗಿ ಪ್ರಹ್ಲಾದನನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿದುದು. ಪ್ರಹ್ಲಾದನಿಂದ ಬಲಿಗೆ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ವೈಷ್ಣವಧರ್ಮೋಪದೇಶ.
ತೊಂಭತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭಗವಂತನ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬ ಬಲಿಯ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ವಿಷ್ಣುಮಂದಿರದ ನಿರ್ಮಾಣ. ಪೂಜೆಗೆ ಅರ್ಹವಾದ ಹೂವುಗಳು, ಗಂಧ, ನೈವೇದ್ಯ ಮೊದಲಾದ ವಿವರಣೆಯಿಂದ ಪ್ರಹ್ಲಾದನ ಉಪದೇಶ, ಅದರಂತೆಯೇ ವಿಷ್ಣುಮಂದಿರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಬಲಿಯು ಪತ್ನಿಯೊಡನೆ ಸೇವೆಯನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಾ ವೃದ್ಧರವಚನವನ್ನು ಪ್ರಶಂಸಿಸಿದುದು. ಫಲಶ್ರುತಿ. ಉಪಸಂಹಾರ.