ಗ್ರಂಥರತ್ನಮಾಲಾ

ಶ್ರೀ ವಿಷ್ಣುಧರ್ಮೋತ್ತರ ಮಹಾಪುರಾಣಂ – ತೃತೀಯಖಂಡೇ – ಭಾಗ – ೧

ಆರಂಭಿಕ ಪುಟ ಅನುವಾದಕರು: ಶ್ರೀ ಸಂಕೀಘಟ್ಟಂ ವೆಂಕಟಾಚಾರ್ಯ

ವಿಷಯಾನುಕ್ರಮಣಿಕೆ

ಅವತರಣಿಕೆ
ಒಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮನುಷ್ಯನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು ಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿ ದೇವತಾಪೂಜೆಯನ್ನು ಯಥಾವಿಧಿಯಾಗಿ ನೆರವೇರಿಸಿ ಅದರಿಂದಲೇ ಲೋಕದ್ವಯದ ಸುಖಗಳನ್ನು ಹೊಂದಬೇಕು. ಆದುದರಿಂದ ಕಲಿಯುಗದಲ್ಲಿ ದೇವತಾಗೃಹನಿರ್ಮಾಣ, ಮತ್ತು ಅಂತಹ ದೇವತೆಗಳ ಪೂಜಾದಿಗಳೇ ಸರ್ವವಿಧ ಸುಖಕ್ಕೂ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತವೆ, ಎಂಬುದರ ವಿವರಣೆ.
ಎರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೇವತೆಯ ಸಾನ್ನಿಧ್ಯ ಉಂಟಾಗಲು ಅರ್ಹವಾದ ಪ್ರತಿಮೆಯ ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಚಿತ್ರಸೂತ್ರವೆಂಬ ಪ್ರಕರಣದ ಪ್ರಾರಂಭ, ಇದಕ್ಕೆ ಉಪಪಾದಕವಾದ ನೃತ್ತಗೀತ ಇವುಗಳ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಕರಣ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಕೆಲವು ವಿಷಯ ವಿವರಣೆ.
ಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪದ್ಯಮಯ ಪ್ರಬಂಧಕ್ಕೆ ಅವಶ್ಯಕವಾದ ಛಂದಶ್ಯಾಸ್ತ್ರದ ಛಂದೋವಿಧಿ ಎಂಬ ವಿವರಣೆ.
ನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಕ್ಯಪರೀಕ್ಷೆ ಎಂಬ ಪೌರುಷೇಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಗಳ ಸ್ಥೂಲವಿವರಣೆ.
ಐದನೆಯ ಅಧಾಯ್ಯ
- ಸೂತ್ರದ ಲಕ್ಷಣ, ಮತ್ತು ಅಂತಹ ಸೂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿರುವ ನ್ಯಾಯವದ ಅರ್ಥವನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಸಾಧಕಗಳಾದ ಪ್ರಮಾಣಗಳ ವಿವರಣೆ, ದುಷ್ಟಪ್ರಮಾಣಗಳ ಸ್ವರೂಪ, ಮತ್ತು ಶಬ್ದಗಳಿಂದ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಸಾಧಕಗಳಾದ ನಾನಾ ವಿಧವಾದ ಶಬ್ದವ್ಯಾಪಾರಗಳು, ಇವುಗಳ ನಿರೂಪಣೆ.
ಆರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸಪ್ರಮಾಣವಾದ ಮಹಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವನ್ನು ಗ್ರಂಥರೂಪದಿಂದ ರಚಿಸುವವರು ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿ ಉಪಪಾದಿಸಬೇಕಾದ ಕೆಲವು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪದಾರ್ಥಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಏಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಾಕೃತಭಾಷೆಯ ಲಕ್ಷಣ.
ಎಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಶಬ್ದಾರ್ಥಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಸಹಾಯಕವಾದ ಪರ್ಯಾಯ ಶಬ್ದಗಳ ನಿರೂಪಣೆ.
ಒಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಭಿಧಾನಕೋಶವೆಂಬ ಪರ್ಯಾಯ ಪದಗಳ ಸಂಗ್ರಹ.
ಹತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಪರ್ಯಾಯ ಪದಗಳ ಸಂಗ್ರಹ.
ಹನ್ನೊಂದು ಮತ್ತು ಹನ್ನೆರಡು, ಹದಿಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು
- ಪುಲ್ಲಿಂಗ, ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ, ನಪುಂಸಕಲಿಂಗ ಶಬ್ದಗಳ ಸ್ಥೂಲವಿವರಣೆ.
ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಗದ್ಯಪದ್ಯಾತ್ಮಕವಾದ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಶಬ್ದಾರ್ಥಗಳ ರಮ್ಯತೆಗಾಗಿ ಕವಿಗಳು ಯೋಜಿಸಬಹುದಾದ ಶಬ್ದಾಲಂಕಾರ ಮತ್ತು ಅರ್ಥಾಲಂಕಾರಗಳ ಭೇದಪ್ರಭೇದನಿರೂಪಣ.
ಹದಿನೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮನುಷ್ಯನ ಬುದ್ಧಿಶಕ್ತಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಪುರುಷಾರ್ಥಗಳಿಗೆ ಬೋಧಕಗಳಾದ, ಇತಿಹಾಸಾದಿ ಗ್ರಂಥಗಳ ನಿರೂಪಣ, ಮತ್ತು ಅಂತಹುದೇ ಆದ ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಸ್ವರೂಪ, ಅದರಲ್ಲಿ ಅವಶ್ಯಕವಾದ ಪಾತ್ರಗಳ ಹಾಗೂ ರಸಭಾವಾದಿಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಹದಿನಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸತ್ಕಾವ್ಯಗಳ ಮತ್ತು ಇತರ ಕಾವ್ಯಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಹದಿನೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟಕವೆಂಬ ದೃಶ್ಯ ಕಾವ್ಯವಿಶೇಷದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಲಕ್ಷಣ — ಇದರಲ್ಲಿ ನಾಯಕ, ನಾಯಿಕೆಗಳ ಭೇದ, ರಸಭಾವಾದಿಗಳ ಔಚಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಅಂಕಗಳೇ ಮೊದಲಾದ ನಿರೂಪಣಗಳೆಲ್ಲವೂ ಸೇರಿವೆ.
ಹದಿನೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟ್ಯಕ್ಕೆ ಉಪಕಾರಕವಾದ ಗೀತದ ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ — ಸ್ವರಗಳು, ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳು, ಗ್ರಾಮಗಳು, ಮೊದಲಾದ ಗೀತ ಲಕ್ಷಣವೆಂಬ ಸಂಗೀತ ಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿವರಣೆ.
ಹತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮೃದಂಗವೇ ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಾರಿಸಬಹುದಾದ ಸ್ವರಗಳ ಮತ್ತು ಅಕ್ಷರ ಮತ್ತು ಸ್ಥಾನಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಸ್ತಾರ ವಿವರಣೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟ್ಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಶಯ್ಯಾಸ್ಥಾನಕಾದಿಗಳ ಅಭಿನಯ ಕ್ರಮ.
ಇಪ್ಪತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟ್ಯದಲ್ಲಿ ನಟರು ತಮ್ಮ ವ್ಯಾಪಾರದಲ್ಲಿ ಉಪಯೋಗಿಸಲು ಅರ್ಹವಾದ ಅಭಿನಯವಿಶೇಷಗಳು, ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಭೇದಪ್ರಭೇದ ನಿರೂಪಣ ಪೂರ್ವಕವಾದ ಲಕ್ಷಣಗಳು, ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳು. ರಾಜರು ಪುರೋಹಿತರೇ ಮೊದಲಾದವರುಗಳಿಗೆ ಉಚಿತವಾದ ಆಸನಗಳ ನಿರೂಪಣ.
ಇಪ್ಪತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವೈಷ್ಣವ, ಸಮಪಾದವೇ ಮೊದಲಾದ ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಗಳ ಸ್ವರೂಪ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಯಥಾಯೋಗ್ಯ ವಿನಿಯೋಗ ಕ್ರಮ.
ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಂಗಗಳ ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಕಂಪಿತವೇ ಮೊದಲಾದ ಅಭಿನಯವಿಶೇಷಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಲಕ್ಷಣ, ಉಚಿತವಾದ ಪ್ರಯೋಗ ಕಾಲಗಳ ನಿರೂಪಣೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ರಸಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತಕ್ಕ ದೃಷ್ಟಿವಿನ್ಯಾಸಗಳು, ಅವುಗಳ ಭೇದಪ್ರಭೇದ ನಿರೂಪಣಪೂರ್ವಕವಾದ ಸ್ವರೂಪ ವಿವರಣೆ, ಇತರ ಉಪಾಂಗಚಲನಗಲಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಅಭಿನಯಗಳು, ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಗಕ್ಕೆ ಅರ್ಹವಾದ ದೇಶಕಾಲಾದಿಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನೃತ್ಯಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹಸ್ತ ಚೇಷ್ಟೆಯಿಂದ ಅಭಿನಯಿಸಬಹುದಾದ ಪತಾಕಾದಿಗಳ ನಿರೂಪಣ, ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವೈವಿಧ್ಯ, ನರ್ತಕರಿಂದ ಅದರ ಉಪಯೋಗಕ್ಕೆ ಅರ್ಹವದ ದೇಶಕಾಲಾದಿಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಚಿಕವೇ ಮೊದಲಾದ ಅಭಿನಯಗಳ ವಿವರಣೆ, ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರಗಳ ರಚನೆಗೆ ಅನುಕೂಲಿಸುವ ವರ್ಣಗಳ ವಿನ್ಯಾಸ, ಮತ್ತು ಅಂತಹ ಬಣ್ಣಗಳ ಸಜ್ಜೀಕರಣ, ಪಾತ್ರಗಳಿಗಿರಬೇಕಾದ ವರ್ಣಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಭಿನಯಿಸಲು ಯೋಗ್ಯಗಳಾದ ರೂಪ, ರಸ, ಗಂಧ, ಸ್ಪರ್ಶ ಇವುಗಳ ಅಭಿನಯ ಕ್ರಮ, ಮಉ ನಾಟ್ಯಸಂಕೇತಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಅಂಗಾಂಗಗಳ ಚಲನದಿಂದ ತೋರ್ಪಡಿಸಬಹುದಾದ ಅಭಿನಯಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ರಸಭಾವಾದಿದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಆಯಾಯ ರಸಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾದ ಗತಿಭೇದಗಳನ್ನೂ, ಮತ್ತು ಸ್ತ್ರೀಪುರುಷ ಪಾತ್ರಗಳ ರಸಾಭಿನಯಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ವೇಷಭೂಷಣಗಳನ್ನೂ ಇಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಮೂವತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಾಟ್ಯೋಪಯೋಗಿಗಳಾದ ರಸಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳು ಅಂತಹ ರಸಗಳ ಅಧಿದೇವತೆಗಳು. ಇವುಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಮೂವತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ರಸಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತಕ್ಕ ನಲವತ್ತೊಂಭತ್ತು ಭಾವಗಳ ನಿರೂಪಣೆ.
ಮೂವತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭಾವಾಭಿನಯಕ್ಕೆ ಸಹಕಾರಿಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಆಯಾಯ ಅಕ್ಷರಗಳಿಗೆ ಅಭಿವ್ಯಂಜಕವಾಗುವ ಓಂಕಾರ ಮುದ್ರೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ರಹಸ್ಯ ಮುದ್ರಾಹಸ್ತಗಳ ವಿವರಣ
ಮೂವತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭಸ್ಮಮುದ್ರೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ನೃತ್ಯಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಅನುಬಂಧಿಸುವ ಮುದ್ರಾವಿಶೇಷಗಳ ನಿರೂಪಣ.
ಮೂವತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನೃತ್ಯವನ್ನು ಯಾರು ಏತಕ್ಕೆ ಉತ್ಪಾದನ ಮಾಡಿದರೆಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಉತ್ತರವಾಗಿ, ಮಧುಕೈಟಭರನ್ನು ಸಂಹಾರಮಾಡಿ ಬ್ರಹ್ಮನಿಗೆ ವೇದಗಳನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟ ಹಯಗ್ರೀವಮೂರ್ತಿಯು ಜಲ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ತಾನು ಬೆಡಗಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ ಗಮನಗಳನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿರುವಾಗ, ಅಂತಹ ಅಮಾನುಷವಾದ ಸೌಂದರ್ಯ ಮತ್ತು ಲೀಲೆಗಳಿಗೆ ಏನುಕಾರಣವೆಂದು ಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿಯ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಉತ್ತರವಾಗಿ ಮಹಾವಿಷ್ಣುಸ್ವರೂಪಿಯಾದ ತಾನೇ ಈ ನೃತ್ತ ಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಉತ್ಪಾದನೆಮಾಡಿರುವೆನೆಂದೂ, ಇಂತಹ ನೃತ್ತದಿಂದ ತನ್ನನ್ನು ಅರಾಧಿಸುವವರಿಗೆ ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೂ ಪುರುಷಾರ್ಥ ಲಾಭ ಉಂಟಾಗುವುದೆಂದೂ ವಿವರಿಸಿ, ಬ್ರಹ್ಮದೇವರಿಗೂ ಇದನ್ನು ಉಪದೇಶಮಾಡಿದ ವಿವರಣೆ. ಬ್ರಹ್ಮದೇವನಿಂದ ಉಪದೇಶ ಹೊಂದಿದ ರುದ್ರದೇವರೂ ನೃತ್ಯದಿಂದ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಸಂತೋಷಪಡಿಸುತ್ತಾ ನೃತ್ತೇಶ್ವರನಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದುದು.
ಮೂವತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಚಿತ್ರಸೂತ್ರವೆಂಬ ಪ್ರಕರಣದ ಪ್ರಾರಂಭ, ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಮಹಾಮುನಿಯಾಗಿ ಅವತರಿಸಿದ್ದ ನಾರಾಯಣನಿಂದ ಊರ್ವಶೀ ಎಂಬ ಅಪ್ಸರೆಯ ಸೃಷ್ಟಿ, ಆ ಸೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ತೋರ್ಪಡಿಸಿದ ಚಿತ್ರಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಲೋಕಾಭ್ಯುದಯಕ್ಕಾಗಿ ನಾರಾಯಣನು ವಿಶ್ವಕರ್ಮನಿಗೆ ಉಪದೇಶಮಾಡಿದುದು. ಮತ್ತು ಆ ಶಿಲ್ಪಶಾಸ್ತ್ರದಂತೆ ನಾನಾ ಜಾತೀಯ ಪುರುಷರ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ಪ್ರಮಾಣಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಮೂವತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಂಗ ಪ್ರತ್ಯಂಗ ವಿಭಾಗಗಳಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಜಾತಿಯ ಪುರುಷರ ಅಳತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಮಾಣಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಮೂವತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸ್ತ್ರೀಯರ ಚಿತ್ರರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಅಂಗ ಪ್ರತ್ಯಂಗಗಳ ಪ್ರಮಾಣ. ಮತ್ತು ರೇಖಾವಿನ್ಯಾಸಗಳ ವಿವರಣೆ.
ಮೂವತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೇವತೆಗಳ ವಿಗ್ರಹನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಚಿತ್ರ ಲಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ನಿರ್ಮಿಸುವ ಕ್ರಮ.
ಮೂವತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರತಿಮೆಗಳ ಅವಯವ ಸನ್ನಿವೇಶವನ್ನು ರಮ್ಯವಾಗಿ ರಚಿಸಬೇಕಾದಲ್ಲಿ ಉಪಯುಕ್ತವಾದ ಋಜ್ವಾಯತವೇ ಮೊದಲಾದ ಒಂಭತ್ತು ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಗಳ ವಿವರಣೆ.
ನಲವತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಚಿತ್ರಲೇಖನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ಗೋಡೆಯನ್ನು ದೃಢವಾದ ಲೇಪದಿಂದ ಸಂಸ್ಕೃರಿಸುವ ಕ್ರಮ. ಮತ್ತು ಲೇಖನಸಾಧನಗಳು ಅವುಗಳಿಂದ ತಯಾರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದಾದ ನಾನಾವರ್ಣಗಳ ವಿವರಣೆ. ಮತ್ತು ವರ್ಣಗಳ ದೃಢೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ.
ನಲವತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸತ್ಯ, ವೈಣಿಕವೇ ಮೊದಲಾದ ಚಿತ್ರಗಳ ವೈವಿಧ್ಯ, ಅವುಗಳ ರೇಖೆ ಮತ್ತು ವರ್ಣವಿನ್ಯಾಸ, ಇವುಗಳ ಗುಣದೋಷ ವಿವರಣೆ.
ನಲವತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ರಾಜರು, ಪುರೋಹಿತರು, ಮಂತ್ರಿಗಳು, ಋಷಿಗಳು, ಇವರ ಪರಿಜನರುಗಳು, ದೈತ್ಯದಾನವರು, ವಾಸುದೇವನೇ ಮೊದಲಾದ ಪ್ರಕೃಷ್ಟ ದೇವತೆಗಳು ಇವರ ಮತ್ತು ಇತರರ ವರ್ಣವಿನ್ಯಾಸದ ವಿವರಣೆ.
ನಲವತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಶೃಂಗಾರವೇ ಮೊದಲಾದ ರಸಗಳ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಕ್ರಮ, ರಾಜನ ವಾಸಗೃಹದಲ್ಲಿಯೂ, ಸಭಾಭವನದಲ್ಲಿಯೂ, ಇತರ ಸಂಸಾರಿಗಳ ಮನೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಇಡಲು ಅರ್ಹಗಳಾದ ಚಿತ್ರಗಳ ನಿರೂಪಣ, ಚಿತ್ರರಚನೆಯಂತೆಯೇ ಕಲ್ಲು, ಲೋಹ, ಮರ ಇತ್ಯಾದಿಗಳಿಂದಲೂ ರಸಾನುಗುಣವಾದ ಪ್ರತಿಮಾದಿಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮದಿಂದ ಚಿತ್ರಸೂತ್ರಪ್ರಕರಣದ ಉಪಸಂಹಾರ.
ನಲವತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಬ್ರಹ್ಮ, ವಿಷ್ಣು, ರುದ್ರ ಇವರುಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣಕ್ರಮ.
ನಲವತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೇವತಾ ಪೂಜೆಗೆ ಸಾಧನವಾದ ಪದ್ಮವನ್ನು ಲೋಹಗಳಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸುವ ಕ್ರಮ.
ನಲವತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನಿರಾಕಾರನಾದ ಪರಮಾತ್ಮನ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಸಾಕಾರವಾದ ವಿಗ್ರಹಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸುವುದು ಹೇಗೆ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಸಕಾರಣವಾದ ಉತ್ತರ.
ನಲವತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಸುದೇವ, ಸಂಕರ್ಷಣ, ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ, ಅನಿರುದ್ಧರೂಪದಿಂದಿರುವ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ನಲವತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸದ್ಯೋಜಾತ, ವಾಮದೇವ, ಅಘೋರ, ತಂಪುರುಷ, ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ಮುಖಗಳಿಂದಲೂ ಈಶಾನವೆಂಬ ಐದನೆಯ ಮುಖದಿಂದಲೂ ಕೂಡಿರುವ ಮಹಾದೇವನ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ನಲವತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಶ್ವಿನೀದೇವತೆಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಇಂದ್ರ, ಯಮ, ವರುಣ, ಕುಬೇರ ಇವರ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಯಮನ ನಿರ್ಮಾಣದ ವಿಶೇಷ ವಿವರಣೆ, ಮತ್ತು ಅವನು ಕಪ್ಪಾಗಿರಲು ಕಾರಣನಿರೂಪಣ.
ಐವತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಜಲಾಧಿಪತಿಯಾದ ವರುಣನ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಕುಬೇರನ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ, ಮತ್ತು ಅವನ ಪರಿವಾರದ ವಿವರಣೆ.
ಐವತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸುಪರ್ಣ, ತಾಲ, ಮಕರ, ಮೃಗಾದಿಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಶಿವನ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಗ್ನಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಿರೂಪಾಕ್ಷನೆಂಬ ನಿಋಋತಿಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಯುವಿನ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಐವತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭೈರವ ಮೂರ್ತಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮತ್ತೊಂದು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮೂರ್ತಿಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭೂಮಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಗಗನದ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ
ಅರವತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಬ್ರಹ್ಮನ ಮತ್ತೊಂದು ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸರಸ್ವತಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಶೇಷಮೂರ್ತಿಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ದೇವೀಚತುಷ್ಟಯ ಸಹಿತನಾದ ತುಂಬುರುದೇವನ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಸೂರ್ಯರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಚಂದ್ರನರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಅರವತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಗ್ರಹಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮನುಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿ, ಭದ್ರಕಾಳೀ, ಚತುರ್ವಕ್ತ್ರ, ವಿಶ್ವಕರ್ಮ ಇವರುಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಧರ, ಧ್ರುವ ಇತ್ಯಾದಿ ವಸುಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಕಶ್ಯಪಬ್ರಹ್ಮನೇ ಮೊದಲಾದ ದೇವತೆಗಳ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಲಿಂಗದ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವ್ಯೋಮಮೂರ್ತಿಯ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನರನಾರಾಯಣರ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಧರ್ಮದಸಪರಿಕರ ರೂಪ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ನರಸಿಂಹಮೂರ್ತಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಪ್ಪತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವರಾಹಮೂರ್ತಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಯಗ್ರೀವಾವತಾರದ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ
ಎಂಭತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪದ್ಮನಾಭಮೂರ್ತಿಯು ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಂಭತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ರೂಪ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಂಭತ್ತಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಿಶ್ವರೂಪಧಾರಿಯಾದ ಹರಿಯ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಂಭತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಎಡೂಕವೆಂಬ ದೇವತಾವಿಶೇಷದ ರೂಪನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಂಭತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಸುದೇವನ ಮತ್ತೊಂದು ರೂಪದ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ರಮ ಮತ್ತು ಸಂಕರ್ಷಣ, ಅನಿರುದ್ಧ, ವಾಮನಮೂರ್ತಿ, ತ್ರಿವಿಕ್ರಮಮೂರ್ತಿ ದಾಶರಥಿರಾಮ, ಧರ್ಮರಾಜನೇ ಮೊದಲಾದವರ ರೂಪ ನಿರ್ಮಾಣ ಕ್ರಮ.
ಎಂಭತ್ತಾರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರತಿಮೆಗಳ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆಗೆ ತಕ್ಕ ಪ್ರಾಸಾದಗಳ ಲಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವೈವಿದ್ಯ ನಿರೂಪಣ.
ಎಂಭತ್ತೇಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಾಸುದೇವಾದಿ ನಾಲ್ಕು ಮೂರ್ತಿಯಾಗಿರುವ ಹರಿಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆಗೆ ತಕ್ಕ ಸರ್ವತೋಭದ್ರವೆಂಬ ಪ್ರಾಸಾದದ ನಿರೂಪಣ ಮತ್ತು ಅದರ ವೈಶಿಷ್ಠ್ಯ.
ಎಂಭತ್ತೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಾಸಾದಸಾಮಾನ್ಯ ಲಕ್ಷಣ.
ಎಂಭತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಾಸಾದ ಮತ್ತು ವಿಗ್ರಹಗಳಿಗೆ ಬೇಕಾಗುವ ಮರ ಮತ್ತು ಕಲ್ಲು ಇವುಗಳ ಪರೀಕ್ಷೆಗಾಗಿ ವನಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶ ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ಪರೀಕ್ಷೆಯಿಂದ ತ್ಯಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಹ್ಯಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆ.
ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ವಿಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಶಿಲೆಗಳ ನಿರೂಪಣ ಮತ್ತು ಅವುಗಳಲ್ಲಿರುವ ದೋಷಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯುವ ಉಪಾಯಗಳು ಮತ್ತು ವರ್ಣವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಸರಿಯಾದ ಶಿಲೆಗಳ ಸಂಗ್ರಹ ಕ್ರಮ.
ತೊಂಭತ್ತೊಂದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಆಲಯಾದಿಗಳಿಗೆ ಉಪಯೋಗಿಸುವ ಇಟ್ಟಿಗೆಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧ ಪಡಿಸುವ ಕ್ರಮ.
ತೊಂಭತ್ತೆರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಕಟ್ಟಡಕ್ಕೆ ಉಪಯೋಗಿಸುವ ವಜ್ರಲೇಪದ ವಿಧಾನ ಕ್ರಮ.
ತೊಂಭತ್ತಮೂರನೆ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಪ್ರಾಸಾದನಿರ್ಮಾಣಪೂರ್ವಕವಾದ ದೇವತಾವಿಗ್ರಹ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆಯ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಭೂಮಿಯ ಪರೀಕ್ಷಾ ಕ್ರಮ.
ತೊಂಭತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಭೂಮಿಪರೀಕ್ಷೆಯಾದ ನಂತರ ಪ್ರಾರಂಭದ ಫೂಜೆ, ಆಲಯದಲ್ಲಿ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಧ್ವಜಚಿಹ್ನಾದಿಗಳ ವಿವರಣೆ.
ತೊಂಭತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ
- ಅಷ್ಟವಿಧಶಲ್ಯಪರೀಕ್ಷೆಗಾಗಿ ವಾಸ್ತುಪುರುಷನ ಸ್ವರೂಪನಿರೂಪಣ ಮತ್ತು ಶಲ್ಯಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ಉಪಾಯಗಳ ವಿವರಣೆ.